 |
|
|
| |
|
 |
Some
Code to Die for
On the Birth of the Free Software Movement in 1887 |
| Leo
Findeisen |
|
|
| |
Morti
por kodoj |
Sterben
für Codes |
| |
Pri
la naskiĝo de la movado por la libera fonto en la jaro 1887 |
Zur
Geburt der Free-Software-Bewegung im Jahr 1887 |
| „It
could be art’s function to show that in the dimension of the possible,
order is possible.“1 |
„La
funkcio de la arto povus esti, montri, ke en la sfero de la eblo, eblas
ordo.“1 |
„Die
Funktion der Kunst könnte es sein, zu zeigen, dass im Bereich des
Möglichen Ordnung möglich ist.“1 |
| Old
Code and New Code |
Malnovaj
kaj novaj kodoj |
Altcodes
und Neucodes |
The
following thoughts manifest in a code, letter by letter, syllable by syllable,
and are then printed and thus materially stored as something which, for
the sake of simplification, is categorized here as Old Code—the English.
“Old Codes” go back approximately 7000 years 2
and are usually called “natural languages” or “human languages.”
These include all languages which support the coherency of social superstructures
such as religions, ideologies or nations, and are found at all points in
history. They are manifested each day in innumerable posters, school books
and web pages, they resonate in larynxes and in the space between two faces:
the interface of the Old Codes. 3
But in terms of a media history that is interested in codes related to language,
we are in the year 2003, and amidst a new burst of development. The dynamics
of this development are hard to reconstruct for a majority of us because
they are quite untouched by most of what we used to understand as the laws
of “culture” and “nature.” These new developments
are the programming languages which I shall call New Codes.
These New Codes are, like all language codes, closed systems of semiotic
elements. The texts which are formulated in these languages, or programs,
are performative strings of signifiers that keep the alliance of mathematical
theories and electromagnetic practices on course, they are the literature
of information society. The New Codes are responsible for the inter-communication
of technical interfaces. Remarkably, this term not only denotes that which
is facing us (what is on the screen), but also devices such as the mouse
or the joystick, as well as box-shaped hardware or even separate levels
in a New Code. 4 And it is an open secret that
in the technical underground of computers, not on the screen but de-facing
us, one speaks Java and Javascript rather than Zulu, not Kanton but Tcl,
neither American nor English English, but LISP and AutoLisp, not Hindi,
but Pearl and C++, not Portugese, but Python. |
La
sekvaj pensoj estas – litero post litero, silabo post silabo –
verkitaj, presitaj kaj tiel fizike konservitaj en kodo, kiu ĉi tie
simplige estas klasifikita kiel „malnova kodo“, la esperanta.
Malnovaj kodoj pruvite ekzistas ekde ĉirkaŭ 7000 jaroj
2 kaj ankaŭ estas nomataj „naturaj lingvoj“
aŭ „homaj lingvoj“. Al ili apartenas ĉiuj lingvoj,
per kiuj sociaj superaj unuoj kiel religioj, ideologioj kaj nacioj savis
kaj savas sian koherecon en scioplena tempo. Ĉiun tagon ili manifestiĝas
sur afiŝoj, en lernolibroj kaj sur retpaĝoj, resonas en laringoj
kaj en la spaco inter la homaj vizaĝaj facoj, la „interfaco“
de la malnovaj kodoj 3.
Laŭ komunikil-historia perspektivo, kiun interesas lingve parencaj
kodoj, ni en la jaro 2003 tamen troviĝas jam meze en nova evoluondo
de la signosistemoj. Ties dinamiko estas apenău komprenebla por la
plejmulto de la nuntempaj homoj, ĉar ĝi apenău tuŝas
la leĝojn de kulturău natur-evoluo, kiujn ni taksis konataj.
Temas pri la t.n. programlingvoj, kiuj ĉi tie estas nomataj novaj
kodoj. Novaj kodoj estas, kiel ĉiuj lingvokodoj, fermitaj sistemoj
de signoj. La tekstoj, verkitaj en tiaj lingvoj, la programoj, estas plenumaj
signoĉenoj, kiuj kapablas stiri kunaĵon el matematika teorio
kaj elektromagneta praktiko – kvazaŭ la teknika literaturo
de la informsocio.
La novaj kodoj respondecas pri la komunikado inter la teknikaj interfacoj.
Rimarkinde ke oni tiel ne nur nomas tion, kio aperas fronte al nia vizaĝo,
sed same la muson kaj la stirstangon, skatolforman aparataron aŭ
apartajn nivelojn en tia nova kodo mem. 4 Kai
estas publika sekreto: En la teknika subgrundo de la komputiloj, nevideble
al niaj okuloj, oni ne parolas la zuluan, sed Java kaj JavaScript, ne la
kantonan, sed Tcl, ne usonan aŭ britan anglan, sed LISP kaj AutoLISP,
ne la hindan, sed Perl kaj C++, ne la portugalan, sed Python. |
Die
folgenden Gedanken sind Buchstabe für Buchstabe, Silbe für Silbe
in einem Code abgefasst, gedruckt und damit materiell gespeichert, der hier
der Einfachheit halber als „Altcode“ kategorisiert wird, dem
Deutschen. Altcodes sind seit etwa 7000 Jahren nachgewiesen 2
und werden auch „natürliche Sprachen“ oder „Humansprachen“
genannt. Darunter fallen alle Sprachen, mit denen soziale Supereinheiten
wie Religionen, Ideologien oder Nationen in polyhistorischer Zeit ihre Kohärenz
bewahrt haben und bewahren. Jeden Tag manifestieren sie sich auf Plakaten,
in Schulbüchern und auf Webseiten, resonieren in Kehlköpfen und
im Raum zwischen Menschengesichtern, dem Interface der Altcodes. 3
In einer medienhistorischen Perspektive, die sich für sprachverwandte
Codes interessiert, befinden wir uns im Jahr 2003 allerdings schon längst
in einem neuen Entwicklungsschub der Zeichensysteme. Dessen Dynamik ist
für eine Mehrheit der Zeitgenossen kaum nachzuvollziehen, da sie von
den Gesetzen einer Kultur- bzw. Naturentwicklung, wie wir sie zu kennen
glaubten, kaum tangiert wird. Gemeint sind die Programmiersprachen, die
hier „Neucodes“ genannt werden. Neucodes sind wie alle Sprachcodes
geschlossene Systeme von Zeichen. Die in solchen Sprachen abgefassten Texte,
die Programme, sind performative Zeichenketten, die einen Verbund aus mathematischer
Theorie und elektromagnetischer Praxis steuern können, die technische
Literatur der Informations-gesellschaft sozusagen.
Und die Neucodes sind für die Verständigung von technischen Interfaces
verantwortlich. Damit wird heute bemerkenswerterweise nicht nur das bezeichnet,
was gegenüber unserem Gesicht erscheint, also am Bildschirm, sondern
ebenso die Maus oder der Joystick, kastenförmige Hardwaregeräte
oder gesonderte Ebenen in einem Neucode als solchem. 4
Und es ist ein offenes Geheimnis: Im technischen Untergrund der Rechner,
unserm Gesicht abgewandt, spricht man nicht Zulu, sondern Java und JavaScript,
nicht Kantonesisch, sondern Tcl, nicht amerikanisches oder englisches Englisch,
sondern LISP und Auto- LISP, nicht Hindi, sondern Pearl und C++, nicht Portugiesisch,
sondern Python. |
| New
Codes —Qualities create Communities |
La
kvalitoj de novaj kodoj kreas „komunumojn“ |
Neucodes
– Qualitäten erzeugen Communities |
The
average life-spans of the New Codes are comparably short, because the specific
functional demands of a New Code—its “environment”—is
in a state of permanent flux and change. These changes in a code’s
environment are not only induced by wellknown factors such as faster processors
or stronger transmission bitrates, or by updates in operating systems. They
may also take place, and this is a crucial point to my argument, because
of the unexpected arrival of a poet of code who publishes a better New Code,
a more sophisticated prototype of a cybernetic language.
The aesthetics of this code might be more inspiring to program in than the
previous one, it may perform identical commands with fewer lines, or build
alliances to mainstream net-applications more skillfully, more reliably
and faster. Such a development saves precious time, is more fun and is likely
to be used by the more skillfull and sympathetic programmers, and so contribute
to the formation of a transnational community of highly specialized coders,
the so-called geeks. Only then, as an active codegenerated, code-generating
collective are they capable of going the next step, which is to multiply
the code’s potentials and applications via the internet, and oversee
its chances and dangers in this changeable environment. And even if the
members of this collective may say „good night“ to each other
in Old Code or New Code, their Chats never seems to sleep. In a world-wide
code-community there are always some developers on whom the sun is rising.
All members are conscious of the fact, and this is obviously a historical
novum, that their global, self-reliant and horizontally organised code Task
Force in which they know each other, meet each other and collaborate with
one another, was constituted, at the beginning, by a code, and the hope
for its successful elaboration and global dissemination. A recent example
of such a New Code is the language Python, invented by the Dutch mathematician
and computer scientist Guido van Rossum, which has been publicly developed
over the last 10 years. The code can be found at www.python.org, itself
web site of a language-oriented community of developers. It is no coincidence
that this community is digitally hosted by the Dutch net-culture server
xs4all („Access for all“) and that the language is recommended
by the team at Google. Building upon Python, other communities like www.zope.org
or www.plone.org followed. In only a few years they have been able to collaborate
in writing applications of a highly complex and technically superior nature.
The rule which allows for this collaborative construction is as follows:
Everything written in Python is generally seen as being under a Public License,
and as such it becomes free computer literature. The “Source Code,”
the “digital DNS” of the programming language, is no secret
and its author, though fully acknowledged as such, does not claim any copyright. |
Rilate
al la vivodaŭro de la novaj kodoj, la specifaj funkciaj postuloj
al ili, do kvazaŭ la „medio“ de nova kodo, daŭre
ŝanĝiĝas. Tiaj ŝanĝoj cetere ne nur estas
kaŭzitaj de la konataj teknikaj faktoroj kiel pli rapidaj procesoroj,
pli grandaj transig-rapidecoj aŭ ĝisdatigoj de la mastrumaj
programoj. Povas ankaŭ okazi, kaj tion necesas emfazi en nia kunteksto,
ke kodopoeto neatendite publikigas eĉ pli modernan novan kodon, eĉ
pli maturan prototipon de kibernetika lingvo.
Ties logika estetiko povas ekzemple pli inspiri la programadon ol kutime
ĝis nun, oni povas plenumi la samajn komandojn per malpli multaj
kodolinioj, krei pli lerte la bezonatajn ligojn al vaste uzataj program-aplikaĵoj
ktp. Tia evoluaĵo ŝparas valoran tempon, donas pli da plezuro
kaj tial estas pli volonte uzata de la lertaj kaj simpatiaj kolegoj. Pro
tio iĝas verŝajne, ke fulmrapide estiĝas unu de la
supernaciaj komunumoj konsistantaj el alte specialiĝintaj fakuloj,
en la angla la t.n. „geeks“. Nur kiel de la kodo kreita, la
kodon kreantan kolektivo eblas al ili la logike sekva paŝo, nome
tra la Interreto multobligi la eblojn kaj aplikaĵojn de kodo en malmulta
tempo, pretervidante nek ŝancojn nek riskojn en ĝia „medio“
dum tio. Iliaj babilejoj, en kiuj oni deziras bonan nokton unu al la alia
en malnovaj kaj novaj kodoj, ŝajnas mem neniam dormi – super
kelkaj kreantoj ja ĉiam leviĝas la suno. Ĉiuj unuopuloj
dume konscias pri tio, kaj tio historie ŝajne estas io nova, ke ilia
tutmonda, memelektita kaj senhierarkie organizita kodo-taĉmento sin
konas, renkontas kaj kunlaboras, ĉar je la komenco iam estis la kodo
resp. la espero pri ĝia sukcesa evoluigo kaj disvastigo en la tuta
mondo. Aktuala ekzemplo de tia nova kodo estas la programlingvo Python de
la nederlanda komputilmatematikisto Guido van Rossum, kiu ekde ĉirkaŭ
10 jaroj estas publike evoluigata. Lia lingvosistemo troveblas ĉe
www.python.org, kiu mem jam estas la retejo de komunumo de lingve orientitaj
evoluigantoj. Gˆi ne hazarde ciferece estas gasto ĉe la nederJahrlanda
retkultur-servilo xs4all („access for all“ – angle por
„aliro por ĉiuj“). Sur la nova kodo Python, kiu estas
rekomendata i. a. de la Google-teamo, povis baziĝi siavice aliaj
komunumoj kiel ekzemple www.zope.org aŭ www.plone.org. En malmultaj
jaroj ili kune skribis en Python alte kompleksajn, teknike superajn aplikaĵojn.
Kaj la regulo, kiu permesas, reciproke bazi sian laboron sur tiu de alia,
tekstas: Kio estas skribita en Python, estas ĝenerale libera, pluuzebla
komputila literaturo, la lingvo estas senpaga, ĝia fonta teksto,
la „cifereca DNA“, ne estas sekreto, ĝia aŭtoro
rezignas, simplige, pri sia aŭtora rajto. |
Was
die Lebensdauer der Neucodes betrifft, befinden sich ihre spezifischen Funktionsanforderungen,
quasi die „Umwelt“ eines Neucodes, ständig im Fluss. Solche
Veränderungen in Codeumwelten werden übrigens nicht nur von den
bekannten technischen Faktoren ausgelöst wie etwa schnelleren Prozessoren,
größeren Übertragungsraten oder Updates von Betriebssystemen.
Es kann auch passieren, und dies gilt es in unserem Zusammenhang besonders
festzuhalten, dass ein Code-Poet unerwartet einen noch aktuelleren Neucode
publiziert, den noch ausgereifteren Prototypen einer kybernetischen Sprache.
Dessen logische Ästhetik kann z. B. das Programmieren inspirierender
gestalten als bisher gewohnt, er kann mit weniger Codezeilen dieselben Befehle
ausführen, die notwendigen Allianzen zu verbreiteten Softwareanwendungen
geschickter knüpfen, usf. So eine Entwicklung spart kostbare Zeit,
bereitet mehr Lust und wird eher von den gewandten und sympathischen Kollegen
benutzt. Deshalb ist es wahrscheinlich, dass sich blitzartig eine der transnationalen
Communities aus hoch spezialisierten Fachleuten bildet, den sogenannten
Geeks. Erst als vom Code generiertes, den Code generierendes Kollektiv ist
ihnen dann der logisch folgende Schritt möglich, nämlich via Internet
die Potenziale und Anwendungen eines Codes in kurzer Zeit zu vervielfachen
und dabei weder Chancen noch Gefahren in seiner „Umwelt“ zu
übersehen. Ihre Chats, in denen man sich in Altcodes und Neucodes eine
Gute Nacht wünscht, scheinen selber nie zu schlafen – über
einigen Entwicklern geht eben immer die Sonne auf. Allen Einzelnen ist dabei
bewusst, und das ist historisch offensichtlich ein Novum, dass ihre globale,
selbst bestimmte und horizontal organisierte Task Force des Codes sich kennt,
trifft und zusammenarbeitet, weil am Anfang einmal der Code bzw. die Hoffnung
auf seine erfolgreiche Entwicklung und weltweite Verbreitung stand. Ein
aktuelles Beispiel eines solchen Neucodes ist die Sprache Python des holländischen
Computermathematikers Guido van Rossum, die seit etwa zehn Jahren öffentlich
entwickelt wird. Sein Sprachsystem ist unter www.python.org, zu finden,
selbst schon die Website einer sprachorientierten Community aus Entwicklern.
Diese ist nicht zufällig digitial zu Gast beim holländischen Netzkultur-Server
xs4all („Access for all“). Auf dem Neucode Python, der u. a.
vom Google-Team empfohlen wird, konnten wiederum andere Communities wie
etwa www.zope.org oder www.plone.org aufbauen. Im Verlauf weniger Jahre
schrieben sie in Python hochkomplexe, technisch überlegene Anwendungen
zusammen. Und die Regel, die es erlaubte, gegenseitig aufeinander aufzubauen,
lautet: Was in Python geschrieben wird, ist grundsätzlich freie, anschlussfähige
Computerliteratur, die Sprache ist kostenlos, ihr Quelltext, die „digitale
DNS“, ist kein Geheimnis, ihr Autor verzichtet, vereinfacht gesagt,
auf sein Urheberrecht. |
| New
Codes —Qualities create Communities |
La
kvalitoj de novaj kodoj kreas „komunumojn“ |
Neucodes
– Qualitäten erzeugen Communities |
| The
average life-spans of the New Codes are comparably short, because the specific
functional demands of a New Code—its “environment”—is
in a state of permanent flux and change. These changes in a code’s
environment are not only induced by wellknown factors such as faster processors
or stronger transmission bitrates, or by updates in operating systems. They
may also take place, and this is a crucial point to my argument, because
of the unexpected arrival of a poet of code who publishes a better New Code,
a more sophisticated prototype of a cybernetic language. The aesthetics
of this code might be more inspiring to program in than the previous one,
it may perform identical commands with fewer lines, or build alliances to
mainstream net-applications more skillfully, more reliably and faster. Such
a development saves precious time, is more fun and is likely to be used
by the more skillfull and sympathetic programmers, and so contribute to
the formation of a transnational community of highly specialized coders,
the so-called geeks. Only then, as an active codegenerated, code-generating
collective are they capable of going the next step, which is to multiply
the code’s potentials and applications via the internet, and oversee
its chances and dangers in this changeable environment. And even if the
members of this collective may say „good night“ to each other
in Old Code or New Code, their Chats never seems to sleep. In a world-wide
code-community there are always some developers on whom the sun is rising.
All members are conscious of the fact, and this is obviously a historical
novum, that their global, self-reliant and horizontally organised code Task
Force in which they know each other, meet each other and collaborate with
one another, was constituted, at the beginning, by a code, and the hope
for its successful elaboration and global dissemination. A recent example
of such a New Code is the language Python, invented by the Dutch mathematician
and computer scientist Guido van Rossum, which has been publicly developed
over the last 10 years. The code can be found at www.python.org, itself
web site of a language-oriented community of developers. It is no coincidence
that this community is digitally hosted by the Dutch net-culture server
xs4all („Access for all“) and that the language is recommended
by the team at Google. Building upon Python, other communities like www.zope.org
or www.plone.org followed. In only a few years they have been able to collaborate
in writing applications of a highly complex and technically superior nature.
The rule which allows for this collaborative construction is as follows:
Everything written in Python is generally seen as being under a Public License,
and as such it becomes free computer literature. The “Source Code,”
the “digital DNS” of the programming language, is no secret
and its author, though fully acknowledged as such, does not claim any copyright. |
Rilate
al la vivodaŭro de la novaj kodoj, la specifaj funkciaj postuloj
al ili, do kvazaŭ la „medio“ de nova kodo, daŭre
ŝanĝiĝas. Tiaj ŝanĝoj cetere ne nur estas
kaŭzitaj de la konataj teknikaj faktoroj kiel pli rapidaj procesoroj,
pli grandaj transig-rapidecoj aŭ ĝisdatigoj de la mastrumaj
programoj. Povas ankaŭ okazi, kaj tion necesas emfazi en nia kunteksto,
ke kodopoeto neatendite publikigas eĉ pli modernan novan kodon, eĉ
pli maturan prototipon de kibernetika lingvo. Ties logika estetiko povas
ekzemple pli inspiri la programadon ol kutime ĝis nun, oni povas
plenumi la samajn komandojn per malpli multaj kodolinioj, krei pli lerte
la bezonatajn ligojn al vaste uzataj program-aplikaĵoj ktp. Tia evoluaĵo
ŝparas valoran tempon, donas pli da plezuro kaj tial estas pli volonte
uzata de la lertaj kaj simpatiaj kolegoj. Pro tio iĝas verŝajne,
ke fulmrapide estiĝas unu de la supernaciaj komunumoj konsistantaj
el alte specialiĝintaj fakuloj, en la angla la t.n. „geeks“.
Nur kiel de la kodo kreita, la kodon kreantan kolektivo eblas al ili la
logike sekva paŝo, nome tra la Interreto multobligi la eblojn kaj
aplikaĵojn de kodo en malmulta tempo, pretervidante nek ŝancojn
nek riskojn en ĝia „medio“ dum tio. Iliaj babilejoj,
en kiuj oni deziras bonan nokton unu al la alia en malnovaj kaj novaj kodoj,
ŝajnas mem neniam dormi – super kelkaj kreantoj ja ĉiam
leviĝas la suno. Ĉiuj unuopuloj dume konscias pri tio, kaj
tio historie ŝajne estas io nova, ke ilia tutmonda, memelektita kaj
senhierarkie organizita kodo-taĉmento sin konas, renkontas kaj kunlaboras,
ĉar je la komenco iam estis la kodo resp. la espero pri ĝia
sukcesa evoluigo kaj disvastigo en la tuta mondo. Aktuala ekzemplo de tia
nova kodo estas la programlingvo Python de la nederlanda komputilmatematikisto
Guido van Rossum, kiu ekde ĉirkaŭ 10 jaroj estas publike evoluigata.
Lia lingvosistemo troveblas ĉe www.python.org, kiu mem jam estas
la retejo de komunumo de lingve orientitaj evoluigantoj. Gˆi ne hazarde
ciferece estas gasto ĉe la nederlanda retkultur-servilo xs4all („access
for all“ – angle por „aliro por ĉiuj“). Sur
la nova kodo Python, kiu estas rekomendata i. a. de la Google-teamo, povis
baziĝi siavice aliaj komunumoj kiel ekzemple www.zope.org aŭ
www.plone.org. En malmultaj jaroj ili kune skribis en Python alte kompleksajn,
teknike superajn aplikaĵojn. Kaj la regulo, kiu permesas, reciproke
bazi sian laboron sur tiu de alia, tekstas: Kio estas skribita en Python,
estas ĝenerale libera, pluuzebla komputila literaturo, la lingvo
estas senpaga, ĝia fonta teksto, la „cifereca DNA“, ne
estas sekreto, ĝia aŭtoro rezignas, simplige, pri sia aŭtora
rajto. |
Was
die Lebensdauer der Neucodes betrifft, befinden sich ihre spezifischen Funktionsanforderungen,
quasi die „Umwelt“ eines Neucodes, ständig im Fluss. Solche
Veränderungen in Codeumwelten werden übrigens nicht nur von den
bekannten technischen Faktoren ausgelöst wie etwa schnelleren Prozessoren,
größeren Übertragungsraten oder Updates von Betriebssystemen.
Es kann auch passieren, und dies gilt es in unserem Zusammenhang besonders
festzuhalten, dass ein Code-Poet unerwartet einen noch aktuelleren Neucode
publiziert, den noch ausgereifteren Prototypen einer kybernetischen Sprache.
Dessen logische Ästhetik kann z. B. das Programmieren inspirierender
gestalten als bisher gewohnt, er kann mit weniger Codezeilen dieselben Befehle
ausführen, die notwendigen Allianzen zu verbreiteten Softwareanwendungen
geschickter knüpfen, usf. So eine Entwicklung spart kostbare Zeit,
bereitet mehr Lust und wird eher von den gewandten und sympathischen Kollegen
benutzt. Deshalb ist es wahrscheinlich, dass sich blitzartig eine der transnationalen
Communities aus hoch spezialisierten Fachleuten bildet, den sogenannten
Geeks. Erst als vom Code generiertes, den Code generierendes Kollektiv ist
ihnen dann der logisch folgende Schritt möglich, nämlich via Internet
die Potenziale und Anwendungen eines Codes in kurzer Zeit zu vervielfachen
und dabei weder Chancen noch Gefahren in seiner „Umwelt“ zu
übersehen. Ihre Chats, in denen man sich in Altcodes und Neucodes eine
Gute Nacht wünscht, scheinen selber nie zu schlafen – über
einigen Entwicklern geht eben immer die Sonne auf. Allen Einzelnen ist dabei
bewusst, und das ist historisch offensichtlich ein Novum, dass ihre globale,
selbst bestimmte und horizontal organisierte Task Force des Codes sich kennt,
trifft und zusammenarbeitet, weil am Anfang einmal der Code bzw. die Hoffnung
auf seine erfolgreiche Entwicklung und weltweite Verbreitung stand. Ein
aktuelles Beispiel eines solchen Neucodes ist die Sprache Python des holländischen
Computermathematikers Guido van Rossum, die seit etwa zehn Jahren öffentlich
entwickelt wird. Sein Sprachsystem ist unter www.python.org, zu finden,
selbst schon die Website einer sprachorientierten Community aus Entwicklern.
Diese ist nicht zufällig digitial zu Gast beim holländischen Netzkultur-Server
xs4all („Access for all“). Auf dem Neucode Python, der u. a.
vom Google-Team empfohlen wird, konnten wiederum andere Communities wie
etwa www.zope.org oder www.plone.org aufbauen. Im Verlauf weniger Jahre
schrieben sie in Python hochkomplexe, technisch überlegene Anwendungen
zusammen. Und die Regel, die es erlaubte, gegenseitig aufeinander aufzubauen,
lautet: Was in Python geschrieben wird, ist grundsätzlich freie, anschlussfähige
Computerliteratur, die Sprache ist kostenlos, ihr Quelltext, die „digitale
DNS“, ist kein Geheimnis, ihr Autor verzichtet, vereinfacht gesagt,
auf sein Urheberrecht. |
| Two
missing links at the end of the 19th Century |
Du
mankantaj ĉ eneroj je la fino de la 19a jarcento |
Zwei
Missing Links am Ende des 19. Jahrhunderts |
| Yet
as suggestive as this juxtaposition of the respective effects and functional
environments of Old Code and New Code might seem, it is the main thesis
of this paper to draw attention to two complexes of phenomena that serve
as missing links between them. Meanwhile, it has become possible to discern
these two complexes of phenomena that are unprecedented and as yet unrepeated
in the history of media and communication. The following will thus thematize
the invention, the socio-cultural implementation and the global development
of planned languages as they emerged first in Western and then in Eastern
Europe in the late 19th Century. The fact that the main language-, semiotic-
and media-theories of the 20th Century have almost entirely neglected them
provides an interesting starting point for future research.
5 |
La
fokuso nun iru al la tezo, ke intertempe, t.e. en la historia rerigardo,
montriĝas du mankantaj ĉeneroj inter malnovaj kaj novaj kodoj
je la komunikil-historia horizonto. Ambaŭ estas en sia komunikadstrukturo
unufojaj kaj ĝis nun neripetitaj eventkompleksoj de alta elstareco.
Temas pri la invento, la socikultura implementado kaj la tutmonda pluevoluigado
de t.n. modernaj interkomunikaj lingvoj, kiuj je la fino de la 19a jarcento
eliris unue de okcidenta kaj poste de orienta Eŭropo. Ke ambaŭ
kompleksojn preskaŭ komplete ignoris la esencaj lingvo-, signo- kaj
mediteorioj de la 20a jarcento, siaflanke provokas estontajn esplorojn.5 |
Ins
Zentrum soll nun die These rücken, dass mittlerweile, d. h. im historischen
Rückblick, zwei Missing Links zwischen Altcodes und Neucodes am mediengeschichtlichen
Horizont Profil annehmen. Beide sind in ihrer Kommunikationsstruktur erstmalige
und bisher unwiederholte Ereigniskomplexe von hoher Prägnanz. Die Rede
ist von der Erfindung, der soziokulturellen Implementierung und der globalen
Weiterentwicklung von sog. modernen Umgangssprachen, wie sie gegen Ende
des 19. Jahrhunderts erst von Westeuropa und in Folge von Osteuropa ausgingen.
Dass beide Komplexe fast durchwegs von den maßgeblichen Sprach-, Zeichen-
und Medientheorien des letzten Jahrhunderts ignoriert wurden, ist seinerseits
ein interessanter Ansatzpunkt für zukünftige Fragestellungen.
5 |
| Volapük–The
first global manifestation of a community generated by a New Code |
„Volapük“
– La unua tutmonda konkretiĝ o de komunumo kreita de nova kodo |
Volapük
– Die erste globale Manifestation einer vom Neucode erzeugten Community |
| The
first developer that experienced a world-wide dissemination of his New Code
was a German Roman- Catholic priest, Johann Martin Schleyer from Konstanz
in Baden. Not long after developing his “World Alphabet,” merely
a new compilation of letters, Mr. Schleyer had an apparition of his God
in a dream telling him to go on with the good work and to let the alphabet
evolve into a full world language. Schleyer, who was said to command 50
languages, was obedient to the word and soon had his Volapük ready.6
The name of his new language pointed to his decision to follow the phonetics
of English. Users should still recognize the term “World” in
“vol” and the term “speak” in “pük,”
which together make Worldspeak – Weltsprache – Volapük. |
La
unua kreanto, kiu povis sperti tutmondan disvastiĝon de sia nova
kodo, estis Germano, la romkatolika prelato Johann Martin Schleyer el
la badenlanda urbo Konstanz. Ne mallonge, post kiam li estis kreinta „mondalfabeton“,
do nur novkompilitan aron precipe da skribliteroj, iun nokton al sinjoro
Schleyer aperis la Dio de lia religio en sonĝo kaj persone donis
al li la taskon, pluevoluigi la bonan verkon al kompleta mondolingvo.
La pastro, kiu laŭdire parolis 50 diversajn lingvojn, obeis kaj
baldaŭ prezentis sian volapukon (Volapük).6
Jam la nomo malkaŝis, ke li decidis, bazi la inventon laŭsone
sur la angla: La uzantoj en „vol“ ankoraŭ rekonu la
resonon de la angla „world“ (mondo), en „pük“
de la vorto „speak“ (paroli), kune do „Worldspeak“
– „mondparolilo“ – „mondlingvo“ –
„Volapük“. |
Der
erste Entwickler, der eine weltweite Verbreitung seines Neucodes erleben
konnte, war ein Deutscher, der römisch-katholische Prälat Johann
Martin Schleyer aus der badischen Stadt Konstanz. Nicht lange nachdem er
ein „Weltalphabet“, also lediglich eine neu kompilierte Menge
v. a. an Schriftbuchstaben, erarbeitet hatte, erschien Herrn Schleyer eines
Nachts der Gott seiner Religion im Traume und erteilte ihm höchstpersönlich
den Auftrag, das gute Werk in eine vollständige Weltsprache weiter
zu entwickeln. Der Pater, dem man nachsagte, er beherrsche 50 verschiedene
Sprachen, gehorchte aufs Wort und legte alsbald sein Volapük vor.6
Schon der Name verriet, dass er sich dafür entschieden hatte, die Erfindung
am Klang des Englischen anzulehnen: Die User sollten in vol noch das englische
world nachklingen hören, in pük das Wort speak, zusammen also
Worldspeak – Weltsprache – Volapük. |
| |
J. M. Schleyer is
pointing at his
Schoolbook of Volapük, 1879
J. M. Schleyer montras al sia
lernolibro de volapuko, jaro 1879
J. M. Schleyer zeigt auf sein
Schoolbook of Volapük, 1879
|
|
|
In 1879, 8 years after the end of the Franco-Prussian war, he published
his textbook. From its cover it looked like a common school book for languages,
but it invoked an unforeseen chain-reaction. Only 10 years later, this New
Code had created a community of 283 Volapük-Clubs across Europe, America
and Australia. They were connected by periodicals, organized interface-lessons,
and their students graduated with diplomas. This geography of dissemination
was an immediate result of Schleyer’s opportunistic decision to rely
on the global reach of the English language, and its limits–in Asia
one was not really understanding this form of invitation. Nevertheless,
the entire number of those involved in this first global linguistic turn
is assumed to have been more than 100.0007–
a success of implementation. But the further development of this collective
directly failed because of the father himself. Bugs in the architecture
of Schleyer’s prototype gave the final blow to the future success
of his New Code. |
En
la jaro 1879, 8 jarojn post la fino de la german-franca milito, li publikigis
la respektivan uzinstrukciaron, laŭ ekstera aspekto ordinara lingvolernolibro,
kiu tamen kaŭzis mirigan ĉenreagon: Nur 10 jarojn poste ekzistis
komunumo de entute 283 volapuko- kluboj en Eŭropo, Ameriko kaj Aŭstralio.
Ili estis konektitaj per periodaĵoj, faris „interfacajn“
kursojn kaj aljuĝis diplomojn. En la geografio de la lingvodisvastiĝo tuj respeguliĝis la oportuna inklino al la tutmonde realigita
normo de la angla – en Azio oni malbone „komprenis“ la
inviton. Tamen la entuta nombro de personoj, kiuj kunfaris tiun unuan lingvikan
turniĝon en loka memelprovo, verŝajne sumiĝis je ne
malpli ol 100.000 volapukistoj 7–
tutŝajne sukcesa implementado. La pluevoluigado, la kolektiva kvalitkontrolo,
tamen fiaskis pro la persono de la inĝeniero nomumita de Dio mem.
Tial pliaj mankoj en la arkitekturo de la prototipo de Schleyer montriĝis
komplete fatalaj al la sukceso de lia kodo. |
Im
Jahr 1879, acht Jahre nach Beendigung des deutsch-französischen Krieges,
veröffentlichte er die entsprechende Betriebsanleitung, dem Anschein
nach ein gewöhnliches Sprachlehrbuch, das allerdings verblüffende
Kettenreaktionen auslösen sollte: Nur zehn Jahre später war eine
Community von insgesamt 283 Volapük-Clubs in Europa, Amerika und Australien
entstanden. Sie waren durch Periodika miteinander verbunden, hielten Interface-
Kurse ab und verliehen Diplome. In der Geografie der Sprachverbreitung koppelte
sich sofort die opportune Anlehnung an den weltweit etablierten Standard
des Englischen zurück – in Asien verstand man die Einladung nicht
so recht. Trotzdem dürfte die Gesamtzahl derer, die diesen ersten globalen
Linguistic Turn im lokalen Selbstversuch mitvollzogen, nicht weniger als
100.000 Volapükisten betragen haben7–
eine augenscheinlich gelungene Implementierung. Die Weiterentwicklung allerdings,
die kollektive Qualitätskontrolle, scheiterte an dem von höchster
Stelle berufenen Ingenieur persönlich. Weitere Mängel in der Architektur
von Schleyers Prototyp wurden seinem Codeerfolg deshalb vollends zum Verhängnis.
|
 |
Frontispiece
of the first Schoolbook of Volapük: “Main Thoughts of my public
lectures on Volapük, the Universal Language conceived by me, Hans
Martin
Schleyer, Priest and Editor”
Frontispico de la unua lernolibro de volapuko: „Ĉefaj
pensoj de miaj publikaj prelegoj pri la universala lingvo volapuko,
elpensita de mi, de Johann Martin Schleyer, pastro kaj redaktoro“
Frontispiz des ersten Lehrbuchs des Volapük: „Hauptgedanken
meiner öffentlichen Vorträge über die von mir ersonnenen
Allsprache VOLAPÜK, von Johann Martin Schleyer, Pfarrer
und Redaktör“
|
| For
example, a certain Mr. Karl Lenze, the first diploma-holder and teacher
of Volapük, was a man talented in theoretical mathematics. Elaborating
on a bug-report protocol, he calculated that the code had „no less
that 505 440 unprecise inflections of verbs, which are directly caused by
the author“.8
Consequently, „numerous simplifications, restructurings, re-organisatons
and heretical derivate versions“9
were produced synchronically and transcontinentally, uncontrollable by the
author and destroying the necessary consistency of the code. Schleyer, already
known to be extremely vain and patriarchal in character, travelled widely
attempting to confront all the derivative versions he could get hold of
with his authoritative and original version. Soon, all the do-it-yourself
co-authors stopped their cheeky improvements, and ceased enjoying their
language-games in Volapük. After their long lasting enthusiasm the
question had arisen, for the perfection of whose world exactly one had spent
so much effort …? And voilà, the first community exclusively
generated by a New Code in Modern Times (or, to be even more precise, in
the entire history of culture) had, in three decades, dissolved into a frustrated
silence. “From Heaven, through the world, to Hell!” (J.W. von
Goethe). Some of this initial community had, however, accustomed themselves
to the luxury of a potentially world-wide circle of friends, and after examining
their options, changed systems: Possibly to the Langue Universelle of Menet
(1886), or the Bopal of Max (1887), the Spelin of Bauer (1886), the Dil
of Flieweger (1893), the Balta of Dormoy (1893) or the Weltparl of Arnim
(1896).10
These different codes not only gradually weakened the dissemination of Volapük,
but also their own respective dissemination in relation to one another.
The reason for this, to put it bluntly, in that in the long run there can
only be one international language—as there is today with English,
a fabulous Old Code which as such cannot be blamed for leaving a bitter
aftertaste on a growing number of tongues these days. |
Ekzemple
iu Karl Lenze, la unua diplomita instruisto pri volapuko entute kaj talenta
en matematika teorio, verkis protokolan eraroraporton kaj elkalkulis „ne
malpli ol 505 440 malklarajn derivaĵojn de verboj, pri kiuj respondecas
sole al la aŭtoro.“8
Kiel sekvo ekestis, – por la aŭtoro nekontroleblaj, ĉar
samtempe verkitaj sur pluraj kontinentoj – , „multaj simpligoj,
novstrukturadoj, reordigoj kaj herezaj idoj“ 9
kaj detruis la necesan koherecon de la kodo. Schleyer, konata kiel ekstreme
vanta kaj patriarka, siavice obstine postvojaĝis per vorta aŭtorstampo
ĉiujn derivajn evoluaĵojn. Baldaŭ ĉiuj memnomumitaj
kunaŭtoroj finis siajn impertinentajn plibonigajn projektojn, sed
kun la sekvo, ke ili ankaŭ ĉiam pli tediĝis pri siaj
lingvoludoj en volapuko. Post multjara entuziasmo ŝajne subite iĝis
malklare al ili, al kiu apartenis la mondo, kiun ili celis plibonigi …
Kaj jen: La unua, sole per nova kodo kreita tutmonda komunumo de la moderna
epoko, resp. pli precize de la kultur – kaj kodo – historio
entute, malfondiĝis ĝis la komenco de la 20a jarcento en frustrita
silentado. „De la ĉielo tra la mondo al la inferno“ (J.W.
von Goethe), en nur tri jardekoj. Kiu en la komunumo alkutimiĝis
al la lukso de amikara rondo, principe ampleksiĝanta la tutan mondon,
trarigardis la oferton de la konkurenco kaj transiris al alia sistemo: Ekzemple
al la „Langue Universelle“ de Menet (1886), la „Bopal“
de Max (1887), la „Spelin“ de Bauer (1886), la „Dil“
de Flieweger (1893), la „Balta“ de Dormoy (1893) aŭ la
„Weltparl“ de Arnim (1896).10
Ili tiutempe ne nur de jaro al jaro malfortigis la plian disvastigon de
volapuko, sed ankaŭ la respektivan propran. Ĉar laŭ
sistema vidpunkto validas por modernaj komunikadaj lingvoj malgraŭ
ĉiu afableco: Longtempe „povas ekzisti nur unu“ –
kiel hodiaŭ la angla, grandioza malnova kodo, al kiu mem oni ne povas
riproĉi ke ĝi komencas postlasi amaran kromguston sur daŭre
pli da palatoj. |
Ein
gewisser Karl Lenze etwa, der erste diplomierte Lehrer des Volapük
überhaupt und begabt in mathematischer Theorie, erstellte einen protokollarischen
Fehlerbericht und errechnete „nicht weniger als 505 440 uneindeutige
Ableitungen von Verben, die ausschließlich auf den Autor zurückzuführen
seien“.8
In Folge entstanden – für den Autor unkontrollierbar, weil gleichzeitig
auf mehreren Kontinenten angefertigt – „allerlei Vereinfachungen,
Umstrukturierungen, Neuordnungen und häretische Ableger“9
und zerstörten die unverzichtbare Codekonsistenz. Der als äußerst
eitel und patriarchal bekannte Schleyer selbst reiste verbissen allen Derivatentwicklungen
mit einem verbalen Autorenstempel hinterher. Bald sollten alle selbst ernannten
Co-Autoren ihre frechen Verbesserungsprojekte unterlassen, allerdings mit
der Konsequenz, dass immer mehr auch ihrer Sprachspiele auf Volapük
überdrüssig wurden. Nach jahrelangem Enthusiasmus schien ihnen
schien plötzlich unklar geworden zu sein, für die Verbesserung
von genau wessen Welt man sich da eingesetzt hatte … Und voilá:
die erste, ausschließlich durch einen Neucode erzeugte globale Community
der Neuzeit, bzw. genau besehen der Kultur- und Codegeschichte überhaupt,
löste sich bis zum Beginn des 20. Jahrhunderts – Fin de Siècle
– in frustriertes Schweigen auf. „Vom Himmel durch die Welt
zur Hölle“ (J.W. von Goethe), in nur drei Jahrzehnten. Wer sich
in der Community an den Luxus eines potenziell die ganze Welt umspannenden
Freundeskreises gewöhnt hatte, sondierte nun das Angebot der Konkurrenz
und stieg auf ein anderes System um: auf die Langue Universelle von Menet
(1886), das Bopal von Max (1887), das Spelin von Bauer (1886), das Dil von
Flieweger (1893), das Balta von Dormoy (1893) oder das Weltparl von Arnim
(1896).10
Diese schwächten damals Jahr um Jahr nicht nur die weitere Verbreitung
des Volapük, sondern auch ihre jeweils eigene. Denn systemisch gesehen
gilt für moderne Umgangssprachen bei aller Höflichkeit: Auf Dauer
kann es nur eine geben – wie heute das Englische, einem großartigen
Altcode, dem als solchem nicht vorgeworfen werden kann, dass er auf immer
mehr Gaumen einen bitteren Beigeschmack zu entwickeln beginnt. |
| Esperanto
–A Code for all and none |
„Esperanto“
– kodo por ĉiu kaj neniu |
Esperanto
– Ein Code für alle und keinen |
| During
these years, however, another code-poet and his New Code appeared: Ludwig
L. Zamenhof from Bialystok, today in the East of Poland, then in Lithuania
under the administration of the Russian Empire. Very early, this talented
boy had discovered his love for languages, such as the ancient languages,
or the Russian language. But being constantly confronted by various animosities
between speakers of the Old Codes, between Polish, Jewish, Russian, White
Russian and German for example, he developed while still in his teens a
“lingwe universala,” a “universal language.” At
first, however, he decided to “hide his work from everyone,”
“foreseeing nothing but shame and ridicule.”11
Zamenhof elaborated on his invention for another 15 years, like a Swiss
watch-maker, highly concerned with a pleasing sound, fine-tuning some of
the strengths of its predecessor Volapük 12
and testing its expressive qualities by translating some of the most established
authors of world literature into his New Code. He had observed in the development
and flaws of the Volapük- Movement that even a strong prototype had
to be tested and optimized by the continual practise of many speakers in
many countries in order to stay „alive“. That means that in
order to survive, his New Code had to exist in the interface-space of the
Old Codes. One had thus to prepare for the emergence of a somehow collective
but nevertheless moderated work on aspects like applicability or performance,
in which individuals could guide themselves without any centralized organ
of control, first of all without “the creator” or “the
author.” All had to, by free will, obey by themselves the Kantian
Imperative of Coders: Always alter elements of a New Code only in such a
manner that the maxim of your alteration favours a structure of world-wide
communication. In other words: Language systems belong to the public sphere,
so try not to modify at all, and if you modify, then rather a little than
a lot, and only after asking for feedback. Never ever publish a derivative
version! |
Sed
en tiuj jaroj plia aŭtoro publikigis sian novan kodon: Ludoviko Lazaro
Zamenhof el Bjalistoko, urbo hodiaŭ situanta en orienta Pollando,
tiutempe Litovio, administrita de la rusa cara regno. La altdotito jam frue
malkovris sian amon por la rusa kaj la klasikaj lingvoj. Sed spertante la
malamikecojn inter Poloj, Judoj, Rusoj, Bjelorusoj kaj Germanoj, forte kaŭzitajn
de malnovaj kodoj, li jam kiel junulo konceptis iun „lingwe universala“,
„universalan lingvon“. Unue tute por si mem, ĉar (kiel
li mem skribis) „Antaŭvidante nur mokojn kaj persekutojn, mi
decidis kaŝi antaŭ ĉiuj mian laboron.“11
Zamenhof dum pliaj 15 jaroj fajlis sian inventon kvazaŭ svisa horloĝisto,
zorgis pri la lingva belsono, poluris kelkajn fortajn flankojn de la antaŭinta
kodo volapuko12
kaj poste elprovis la esprimkapablon, tradukante diversajn aŭtorojn
de la mondliteraturo al sia nova kodo. El la sorto de volapuko li lernis,
ke eĉ la plej kohereca baza strukturo, la prototipo, nur povas esti
prijuĝata, plibonigata kaj viva, t.e. en la interfaca spaco de la
malnovaj kodoj, tenata, per la lingvopraktiko de multaj parolantoj en diversaj
landoj. Tial gravis prepari kolektivan kaj gvidatan laboron cele al kompleteco
kaj efikeco de la kodo, en kiu multaj unuopuloj per propra decido, t.e.
sen centra kontrolorgano kiel „kreinto“ aŭ „aŭtoro“,
respektos la kategorian imperativon de la kodistoj: Ŝanĝu
elementojn de nova kodo nur tiel, ke la maksimo de viaj ŝanĝoj
harmonias kun tutmonde komunikebla kodostrukturo. Alivorte: Lingvosistemoj
estas produkto kaj tial posedaĵo de la publiko, tendence do prefere
tute ne ŝanĝu ion, prefere malmulton, prefere nur post redemando
– kaj precipe ne lanĉu derivaĵon! |
In
diesen Jahren hatte jedoch noch ein weiterer Autor seinen Neucode am Start:
Ludwig L. Zamenhof aus Bialystok, heute im Osten Polens, damals in Litauen,
vom russischen Zarenreich verwaltet. Der Hochbegabte hatte schon früh
seine Liebe für das Russische oder die klassischen Sprachen entdeckt.
Doch angesichts der massiv durch Altcodes miterzeugten Feindseligkeiten
zwischen Polen, Juden, Russen, Weißrussen und Deutschen entwickelte
er schon als Teenager eine „lingwe universala“, eine „Universalsprache“.
Zunächst nur für sich, denn „(...) nur Spott und Hohn voraussehend“
beschloss er, seine „Arbeit vor jedermann zu verbergen“.11
Zamenhof feilte weitere 15 Jahre wie ein Schweizer Uhrmacher an seiner Erfindung,
sorgte sich um den sprachlichen Wohlklang, unterzog einige Stärken
des Vorgängercodes Volapük einem Tuning12
und testete dann die Ausdruckskraft, indem er verschiedene Autoren der Weltliteratur
in seinen Neucode transformierte. Am Schicksal des Volapük hatte er
ablesen können, dass ein noch so konsistentes Grundgerüst, der
Prototyp, tatsächlich erst in der Sprachpraxis von vielen Sprecherinnen
und Sprechern in verschiedenen Ländern beurteilt, verbessert und „am
Leben“, d. h. im Interface-Raum der Altcodes, gehalten werden würde.
Es galt demnach, eine kollektive und moderierte Arbeit an der Vollständigkeit
und Leistungsfähigkeit des Codes vorzubereiten, in dem viele Einzelne
sich durch Selbstbindung, d. h. ohne zentrales Kontrollorgan namens „Schöpfer“
oder „Autor“, an den kantischen Imperativ der Coder halten würden:
Verändere Elemente eines Neucodes nur so, dass die Maxime deiner Veränderungen
einer weltweit kommunikablen Codestruktur zuträglich bleibt. Mit anderen
Worten: Sprachsysteme sind Produkt und damit Eigentum einer Allgemeinheit,
verändere tendenziell eher gar nicht, eher wenig, eher nur auf Rückfrage
– und lanciere vor allem kein Derivat! |
 |
The
surrender of his author’s right by Zamenhof, 1887
La deklaro de la rezigno
pri ĉiuj aŭtororajtoj de Zamenhof, jaro 1887
Die Erklärung
auf Rechtsverzicht durch Zamenhof, 1887 |
| In
1887, Zamenhof finally went public. His father, working as a censor at the
time, played down his son’s work as a „harmless couriosity“13
to a Russian colleague and thus its printing was permitted. In addition,
Zamenhof inserted a text of three lines at the very beginning of the manual,
that can not only be interpreted as a literary document in the context of
the widely discussed theme of the „death of the author“, but
also as the foundational act of the Free Software- Movement: „An international
language should be, as any national one is, be a common possession, which
is why the author is here resigning for all time his personal rights over
it.“14
Thus, Zamenhof’s code was not only published, it was also and at the
same time actively liberated for further public elaboration and collaboration.
In the beginning, the New Code entailed only a minimal grammar, 927 roots
and some exemplary texts, allowing it to evolve in the “community.”
|
En
la jaro 1887 Zamenhof fine eldonis sian verkon. Lia patro, kiu laboris en
la rusa cenzuroficejo, malgravigis la verkon antaŭ sia kolego kiel
„sendanĝeran sensencaĵon“13
kaj ricevis prespermeson. Plie li enmetis je la komenco trilinian tekston,
kiun oni povas legi ne nur kiel literatursciencan dokumenton al la multe
diskutata temo „morto de la aŭtoro“, sed ankaŭ
kiel la fondodaton de la strategio „publika fonto“: „Internacia
lingvo, simile al ĉiu nacia, estas propraĵo socia, kaj la
aŭtoro por ĉiam forcedas ĉiujn personajn rajtojn je
ĝi.“14
La kodo de Zamenhof do ne nur estis publikigita, sed ankaŭ ofertita
libere por aktiva plua prilaboro. La kodo je la komenco konsistis nur el
minimuma gramatiko, 927 vortradikoj kaj kelkaj ekzemplaj tekstoj, por ke
la lingvo povu evolui ene de la komunumo. |
Im
Jahr 1887 ging Zamenhof dann an die Öffentlichkeit. Sein Vater, der
in der russischen Zensurbehörde arbeitete, spielte das Sprachlehrbuch
bei seinem Kollegen als „harmloses Kuriosum“13
herunter und die Druckerlaubnis wurde erteilt. Außerdem ließ
er zu Beginn einen dreizeiligen Text anbringen, den man nicht nur als literaturwissenschaftliches
Dokument zum viel diskutierten Thema „Tod des Autors“, sondern
auch als das Gründungsdatum einer „Free Software“-Strategie
lesen kann: „Die internationale Sprache soll, gleich jeder nationalen,
ein allgemeines Eigenthum sein, weshalb der Verfasser für immer auf
seine persönlichen Rechte daran verzichtet“. 14
Zamenhofs Code wurde also nicht nur publiziert, sondern aktiv zur Weiterbearbeitung
freigestellt. Am Anfang umfasste dieser lediglich eine Minimalgrammatik,
927 Wortstämme und einige Beispieltexte, damit sich die Sprache innerhalb
der Community würde entwickeln können. |
| 
|
Adress
Managment in the
Code-Community: Start-up
with 10.000.000 subscriptions
Adres-administrado en la
kodo-„komunumo“: starto kun
10.000.000 subskriboj
Adressenmanagement
in der
Code-Community: Start-up mit
10.000.000 Unterschriften |
| From
the last pages of the manual the readers could also cut out coupons for
subscription, and distribute them to their circle of friends, who could
sign them and send them back to Zamenhof’s personal address . Thus,
the readers and their friends could document their interest in the language
and „promise“ to learn it when 10.000.000 others also expressed
their interest in the same way. The community was thus first prefigured
as an imaginery assembly of adresses in the minds of the individuals,15
and secondly, was actualized in documentation at Zamenhof’s private
home, and finally, as a third step to come, was to be realized on a global
scale. This reflects an autopoietic figure of development, today a form
that typically arises in communication when one is dealing with a high number
of interdependent potentialities. The coupons were to function like our
contemporary Newsletters offered on the Internet, except that the possibility
to unsubscribe was not a technical option at the time.16
Obviously, the strategy failed, as in the following two years only 1000
Coupons were returned— but that did not stop the New Code spreading.
First in Russia, then in France and the rest of Western Europe „followers“of
the New Code were making contact with each other. They managed the step
from reading the code to using it in conversation and could thus initiate
the first interfacetests. |
El
la lernolibroj la legantoj plie povis eltranĉi etajn kuponojn, pludisdoni,
subskribi kaj resendi ilin al la aŭtoro mem. Ili per tio skribe konfirmis
sian intereson pri la lingvo kaj „promesis“, lerni ĝin,
se kaj kiam 10.000.000 aliaj far(int)os la saman. La komunumo sekve unue
estu antaŭfigurita kiel imagata adreskolekto en la fantazio de la
unuopaj personoj,15
poste dokumentita reale en unu loko kaj fine realigita tutmonde –
kiel t.n. „memkreiva evolufiguro“, kiu renkonteblas ĉe
alta nombro da diversaj kaj interdependaj eblaĵoj. La resendkuponojn
oni povus rigardi kiel la unuan oferton de novaĵletero antaŭ
la Interreto, tamen ankoraŭ sen la eblo de malabono.16
Tiu strategio unuflanke vaste fiaskis, ĉar dum la sekvaj du jaroj
alvenis nur ĉirkaŭ 1000 kuponoj al Zamenhof, aliflanke tio
ne prezentis longdaŭran obstaklon kontraŭ la kododisvastigo.
Unue en Rusio, poste pli kaj pli en Francio kaj en la okcidento de Eŭropo
troviĝis ĉiam kodo-„adeptoj“, kiuj transiris de
la legado al la parolado kaj tiel povis fari la unuajn interfacajn testojn.
|
Aus
den Sprachlehrbüchern konnten die Leserinnen und Leser zudem kleine
Coupons ausschneiden, weiterverteilen, unterschreiben und an den Autor persönlich
zurückschicken. Sie bekundeten damit schriftlich ihr Interesse an der
Erfindung und „versprachen“, diese zu lernen, falls und wenn
10.000.000 andere dasselbe täten bzw. getan hätten. Die Community
sollte demnach zuerst als imaginäre Adressenversammlung in der Phantasie
der Einzelnen präfiguriert,15
dann real dokumentiert und schließlich global realisiert werden –
eine sog. autopoetische Entwicklungsfigur, die bei der Kommunikation einer
hohen Zahl von verschiedenen und interdependenten Potenzialitäten auftritt.
Die Rücksendecoupons könnte man auch als erstes Newsletter-Angebot
vor dem Internet bezeichnen, allerdings noch ohne die Möglichkeit zum
unsubscribe.16
Diese Strategie scheiterte einerseits zwar gründlich, da in den folgenden
zwei Jahren nur ca. 1000 Coupons bei Zamenhof eintrafen, andrerseits tat
das der Codeverbreitung auf Dauer keinen Abbruch. Zuerst in Russland, dann
zunehmend in Frankreich und im Westen Europas fanden sich immer Code-„Anhänger“,
die vom Lesen ins Sprechen übergingen und somit die ersten Interface-Tests
vornehmen konnten. |
 |
International
Dictionary for
Railroaders, German – Esperanto
Internacia Fervojista Leksikono,
Germana – Esperanto
Internationales Eisenbahnerlexikon
Deutsch – Esperanto
|
| From
these community members, Zamenhof was sent numerous ideas, contributions,
and criticisms of his code. Yet he was serious about wanting to step back
from his authors role: He immediately asked others to set up a commission
that should moderate the growth of the language, but he would have to wait
for another 18 years to have this burden taken off his shoulders.17
In Boulogne-sur- Mer, near the city of Calais in France, the first Esperanto-
Congress was organized in August 1905 and 688 visitors from 20 Countries
communicated for a week using only their New Code. The french mathematician
Louis Coutourat reported in a letter: “ ... not only have they all
understood each other, (...) but as well the differences in articulation
(dialect) were insignificant and did not at all disturb. Most of the time
one could not even guess the nationality of ones partner in dialog.”18
A complex and successful test of a prototyp like this was something that
Johann Martin Schleyer never experienced, and no code-poet since is likely
to. At the same conference the community agreed on a “Fundamento”
of the Code, in order to fire-wall it against derivates. This consisted
of 16 rules of grammar, 2644 roots for words and a corpus of text as a language
model. And indeed, only two years later a highly aggressive derivate called
Ido was published, but its community stumbled over their own derivates and
conflicts, similar to Volapük. Looking back today, the New Code called
Esperanto has achieved a special position in the family of constructed languages.
It is the only one, whose community developed it into a full cultural language.
It can now be applied to all walks of life, its dictionaries contain over
20.000 standardized roots, and the next World-Conferences will be staged
in Peking (2004) and Vilnius, Lithuania (2005). |
Baldaŭ
multnombraj ideoj, proponoj kaj kodo-kritikoj atingis Zamenhof. Li serioze
restis je la malakcepto de la aŭtora rolo: Li tuj insistis pri la
starigo de komisiono, tamen devis atendi ne malpli ol 18 jarojn, ĝis
oni forprenis de li la ŝarĝon de la kompleta respondeco. 17
En Boulogne-sur-Mer, rekte ĉe la Maniko proksime al Calais, oni en
aŭgusto 1905 okazigis la unuan Universalan Kongreson de Esperanto
kaj 688 vizitantoj el 20 diversaj landoj dum unu semajno komunikis unu kun
la alia kaj sin bonege komprenis, per la nova kodo kiel ununura komuna lingvo.
La Franca matematikisto Louis Coutourat raportis: „(...) ne nur, ke
ĉiuj sin komprenis, (...) ankaŭ la diferencoj en la prononcado
estis tute sensignifaj kaj tute ne ĝenis. Plej ofte oni ne povis
eĉ diveni la naciecon de la kunparolanto.“ 18
Tiu kompleksa kaj sukcesa apliktesto de prototipo kunevoluita de la komunumo
por la interfaco de la malnovaj kodoj estis io, kion Schleyer neniam spertis,
sed ankaŭ neniu kodopoeto post Zamenhof. Je la sama kongreso la komunumo
ankaŭ interkonsentis pri la „fundamento“ de sia kodo
por malebligi derivaĵ-evoluojn: 16 reguloj, 2644 vortradikoj kaj
tekstkorpo kiel lingva modelo. Kaj vere: Nur 2 jarojn poste okazis la lanĉo
de la t.n. „Ido“, danĝera derivaĵo. Ties komunumo
tamen poste pereis denove pro estiĝo de propraj derivaĵoj
kaj daŭraj kvereloj – kiel jam antauˆe volapuko. Sed la
nova kodo kun la nomo Esperanto ĝis hodiaŭ posedas elstaran
pozicion inter la planlingvaj projektoj. Gˆi estas la nura, kiun ĝia
komunumo finpoluris al komplete evoluigita kulturlingvo. Oni povas apliki
ĝin en ĉiuj vivokampoj kaj en ĉiuj landoj de la mondo,
la vortaroj intertempe enhavas pli ol 20.000 normitajn vortradikojn kaj
la sekvaj Universalaj Kongresoj okazos en Pekino (2004) kaj Vilno (2005). |
Zamenhof
erreichten bald zahlreiche Ideen, Eingaben und Code-Kritiken. Mit der Ablehnung
der Autorenrolle blieb es ihm ernst: Er drängte sofort auf die Einrichtung
einer Kommission, musste allerdings nicht weniger als 18 Jahre darauf warten,
dass ihm die Bürde der Gesamtverantwortung abgenommen würde.17
In Boulognesur- Mer, direkt am Ärmelkanal in der Nähe von Calais,
wurde im August 1905 der erste Esperanto-Kongress veranstaltet und 688 Besucherinnen
und Besucher aus 20 verschiedenen Ländern kommunizierten eine ganze
Woche lang miteinander und verstanden sich blendend, mit dem Neucode als
einziger gemeinsamer Sprache. Der französische Mathematiker Louis Coutourat
berichtet: „ (...) nicht nur, dass sich alle verstanden, (...) auch
die Unterschiede in der Aussprache waren völlig unbedeutend und störten
überhaupt nicht. Meistens konnte man nicht einmal die Nationalität
des Gesprächspartners erraten.“ 18
Dieser komplexe und erfolgreiche Anwendungstest eines von der Community
mitentwickelten Prototyps für das Interface der Altcodes war etwas,
das Schleyer nie erlebt hatte und kein Code-Poet nach Zamenhof so erleben
sollte. Am selben Kongress einigte sich die Community auch auf das „Fundamento“
ihres Codes, um Derivatbildungen zu verhindern: 16 Regeln, 2644 Wortstämme
und einen Textkorpus als sprachlichem Modell. Nur zwei Jahre später
wurde tatsächlich ein gefährliches Derivat, das sog. Ido, lanciert.
Dessen Community ging in Folge allerdings wieder an eigenen Derivatbildungen
und Dauerstreitigkeiten zugrunde – wie vorher schon das Volapük.
Der Neucode namens Esperanto aber nimmt bis heute eine Sonderstellung unter
den Plansprachprojekten ein. Als einziger ist er durch seine Community zu
einer vollentwickelten Kultursprache abgerundet worden und kann in allen
Lebensbereichen und in allen Ländern der Welt Anwendung finden. Die
Wörterbücher führen mittlerweile über 20.000 standardisierte
Wortstämme und die nächsten Weltkongresse finden in Peking (2004)
und Vilnius (2005) statt. |
| |
 |
| First
international Esperanto Congress, Boulonge-sur-Mer, France, August 1905.
The Autor in the middle, surrounded by women.
Unua internacia congreso
de Esperanto, Boulonge-sur-Mer, Francia, Augusto 1905. Aŭtoro dekstre
de la centro cîrkaŭ ata de virinoj.
Erster Internationaler
Esperantokongress, Boulonge-sur-Mer, France, August 1905. Der Autor rechts
von der Mitte, umgeben von Frauen. |
| |
|
|
| Some
Code to Die for—What is the message of this medium? |
Morti
por kodoj–Kio estas la mesaĝo de tia komunikilo? |
Sterben
für Codes – Was ist die Botschaft eines solchen Mediums? |
| The
modern theory of linguistics gives us other categories than those used so
far. In Noam Chomsky’s generative transformational grammar for example,
this New Code would be classified as a “possible natural language”
as it is using the same generative mechanisms as other Old Codes, only in
a stricter manner. Esperanto would thus be neither a New Code nor a programming
language. Nevertheless, Ludwig Zamenhof deserves the Golden Nica, in the
category for “Most successful Hack of Old Codes since the historical
Pentecost.” In this way he intervened,— as he was highly aware—,
at the core of the power dispositives of the religious, pseudo-religious
and post-religious phantasms of the Modern, the high-voltage area of cultural
“production.” History proved in a cruel way then, that Zamenhof’s
father, who described the manual as a “harmless curiousity”,
could not have been more mistaken. The New Code of his son not only resulted
in happy, travelling, reading and marrying users—but these users were
also imprisoned, tortured and killed, especially under the dictatorships
of Adolf Hitler and Joseph Stalin. Their new, neutralized communicative
competence was obviously a strong threat to these powers, National Socialism
and Sowjet Communism, who by this time had taken the respective Old Codes,
German and Russian, hostage of their sense of mission.19
Before the very eyes of our contemporary authors and writers of New Code
for technical interfaces, (the term Hacker has become somewhat of an anachronistic
touch), a second front has manifested in the last decades, and the conflict
about the codes of tomorrow and the culture adequate to developing them
is now emerging. An important contribution has been made by Vilém
Flusser, in various aspects an invisible twin of Zamenhof, with his maxim:
from subject to project.20
It is of vital interest for our future societies that this second Clash
of Code- Cultures is made more and more understood by the public in the
years to come, the mainstream will appreciate it. In our more and more differenciated
technical worlds and environments contact to those for whom one might have
initiated a code-project is mediated to a very high degree. The manifold
shiftings, partitions and juxtapositions of problems that the members of
a contemporary code-community have to deal with (strong nerves are an advantage
here), can be visited and studied in detail at http://www.gnu.org/ people/
people.html. There an author of a prototype for a free operation system,
Richard Stallman, explains his motivation (http://www.gnu. org/ gnu/thegnuproject.html.)
„The feedback of technical dimensions provokes the human intelligence
to qualify for the tasks of being an engineer on spaceship earth.“21
If one is, on the other side, confronted with the task of understanding
why human beings would risk and lose their life for a „foreign“,
or „neutral“ language, a new riddle in our Second Modernity
(H. Klotz, U. Beck) manifests itself. Some Code to die for—a media
theory which doesn’t take its name for granted has an unexpected new
theme to ponder. Its first horizon might be sketched here: For the first
time, the Medium was actually congruent with its Message. |
La
teoriformado de la moderna lingviko intertempe enkondukis aliajn kategoriojn
por lingvokodoj kaj tiel oni klasifikus Esperanton ekz. laŭ la transforma
gramatiko de Noam Chomsky kiel „eblan naturan lingvon“, ĉar
ĝi estas generata laŭ la samaj bazaj reguloj kiel malnova
kodo, nur pli strikte. Tial ĝi do ne estas nova kodo kaj tutcerte
ne programlingvo. Tamen Zamenhof ekde 1905 meritas la premion „Ora
Nica“ en la kategorio „plej sukcesa rekodado de malnovaj kodoj
ekde la historia Pentekosto“. Li ŝajne tute konsciis pri tio,
ke li per sia invento intervenis en la alttensia regiono de la kultura „produktado“,
en la potenclogika kerno de la religiaj, anstataŭreligiaj kaj postreligiaj
fantasmoj de la moderna tempo. La plua historio ja ankaŭ poste en
kruela maniero malpravigis la patron de Zamenhof, kiu nomis la unuan lernolibron
„sendanĝera sensencaĵo“, ĉar la nova kodo
de lia filo rezultis ne nur en feliĉaj, vojaĝantaj, legantaj
kaj edziĝantaj uzantoj, ili ankaŭ milope estis enkarcerigitaj,
batitaj kaj murditaj, precipe en la diktaturoj de Adolf Hitler kaj Joseph
Stalin. Tiu nova, neŭtraligita lingvokompetenteco signifis sufiĉe
rektan endanĝerigon de la potencaj sferoj, la n acisocialismo kaj
la sovjetkomunismo, kiuj, kiel oni povas diveni, transformis siajn respektivajn
malnovajn kodojn, la germanan kaj rusan, al komplicoj de siaj sendokonsciencoj.19
Antaŭ la okuloj de la konstruivaj aŭtoroj kaj verkantoj de
la novaj kodoj, kiujn multaj miskomprene ankoraŭ nomas kodaĉantoj,
estiĝas nuntempe dua fronto: La konflikto pri la kodoj de morgaŭ
kaj la ĝusta kulturo por ilia evoluigado. Gravan kontribuon postlasis
Villém Flusser, multrilate nevidebla samvojano de Zamenhof, per sia
maksimo: De la subjekto al la projekto.20
Sed en la sin diferenciĝantaj teknikaj mondoj kaj medioj de la novaj
kodoj, la kontakto al tiuj, por kiuj oni subjekte ekis siajn projektojn,
estas altskale pli malrekta. Necesas pliklarigebli tiun duan kulturan batalon
dum la sekvaj jaroj – la granda amaso dankos pro tio. Tie ankaŭ
klarigas aŭtoro de la prototipo de libera mastra programo, Richard
Stallman, siajn motivoijn(http://www.gnu.org/ gnu/thegnuproject.html). „La
ehˆo de la teknikoj provokas la homan inteligentecon, kvalifiki sin
por la taskoj de inĝeniero surŝipe de la spacoŝipo
tero“. 21
Kiel oni aliflanke komprenu, ke homoj libervole riskis la morton por ja
verdire „fremda“, ĉar „neŭtrala“ lingvo,
ree prezentiĝas kiel enigmo en nia „dua moderna epoko“
(H. Klotz,U. Beck). „Morti por kodoj“ – „komunikil-teorio,
kiu meritas sian nomon, jen ricevas plian neatenditan temon. Unua pensa
horizonto eble povas esti konturigita: La unuan fojon komunikilo fakte estis
kongrua kun sia komuniko. |
Die
Theoriebildung der modernen Linguistik hat andere Kategorien für Sprachcodes
eingeführt und so wäre Esperanto z. B. nach Noam Chomskys Generativer
Transformationsgrammatik als „mögliche natürliche Sprache“
einzustufen, da es nach denselben Grundregeln generiert wird wie ein Altcode,
nur strikter. Es handelt sich also doch nicht um einen Neucode und erst
recht keine Programmiersprache. Trotzdem verdient Zamenhof seit 1905 die
Goldene Nica in der Kategorie „Erfolgreichster Hack von Altcodes seit
dem historischen Pfingsten“. Mit seiner Erfindung konnte er demnach
nicht umhin, und dessen war er sich wohl bewusst, in einem Hochspannungbereich
kultureller „Produktion“ zu intervenieren, im machtlogischen
Kernbereich der religiösen, ersatzreligiösen und nachreligiösen
Phantasmen der Moderne. Die Geschichte sollte Zamenhofs Vater, der das erste
Sprachlehrbuch als „harmloses Kuriosum“ betitelte, dann auch
in grausamer Form widerlegen, denn der Neucode seines Sohnes resultierte
nicht nur in glücklichen, reisenden, lesenden und heiratenden Userinnen
und Usern, diese wurden auch zu Tausenden eingesperrt, misshandelt und getötet,
v. a. unter den Diktaturen von Adolf Hitler und Joseph Stalin. Die neue,
neutralisierte Sprachkompetenz bedeutete eine ausreichend direkte Gefährdung
von Machtbereichen, dem Nationalsozialismus und dem Sowjetkommunismus, die,
man ahnt es, die jeweiligen Altcodes Deutsch und Russisch zu Komplizen ihres
Sendungsbewusstseins gemacht hatten.19
Vor den Augen unserer zeitgenössischen konstruktiven Autoren und Literaten
der Neucodes und technischen Interfaces, von vielen noch missverständlich
Hacker genannt, manifestiert sich derzeit eine zweite Front: Der Konflikt
um die Codes von morgen und die richtige Kultur für deren Entwicklung.
Einen wichtigen Beitrag hat Vilém Flusser, in vielem ein unsichtbarer
Weggenosse Zamenhofs, mit seiner Maxime „Vom Subjekt zum Projekt“20
hinterlassen. Doch in den sich ausdifferenzierenden technischen Welten und
Umwelten der Neucodes ist der Kontakt zu denen, für die man subjektiv
seine Projekte begann, um Potenzen vermittelter. Darum gilt es, diesen zweiten
Kulturkampf um Codes in den nächsten Jahren besser verständlich
zu machen, der Mainstream wird es danken. Wer die Nerven dazu aufbringt,
kann sich en detail die vielfache Teilung und Verschiebung der Problemstellungen
in der technischen Umwelt einer solchen Community unter http:// www.gnu.org/people/people.html
ansehen. Dort erläutert auch ein Autor des Prototypen eines freien
Betriebssystems, Richard Stallman, seine Motivation (http://www.gnu. org/gnu/thegnuproject.html).
"Das Feedback der Techniken provoziert die menschliche Intelligenz,
sich für die Aufgaben des Ingenieurs an Bord des Raumschiffs Erde zu
qualifizieren.“21
Wie man sich allerdings auf der anderen Seite einen Reim darauf machen soll,
dass Menschen für eine eigentlich „fremde“, weil „neutrale“
Sprache“ freiwillig den Tod riskieren, stellt sich als ein Rätsel
in unserer Zweiten Moderne (H. Klotz, U. Beck) neu auf. Sterben für
Codes – einer Medientheorie, die ihren Namen verdient, ist damit ein
unerwartetes Thema aufgegeben. Ein erster Horizont konnte hier vielleicht
angedeutet werden: Zum ersten Mal war ein Medium tatsächlich deckungsgleich
mit seiner Botschaft. |
| |
|
|
First
published in: Ars
Electronica 2003: Code - The Language of our Time (edited
by Christine Schöf, Gerfried Stocker).
English translation by Leo Findeisen and Stephen Zepke. / Esperanto translation
by Gunnar Fischer.
The author wants to express his gratitude to the staff at the Department
of Planned Languages and International Esperanto
Museum, Austrian National Library, Vienna, for their support. All imagery
courtesy of the same.
Video Lecture on subject // english
// german.
Leo Findeisen primarily
focuses his teaching, research, and publication in media arts and philosophy,
but has also been involved in collaborations throughout Europe in the
fields of architecture, art, science, and open source media. Currently
he is composing a dissertation on the history of artificial intelligence,
the planned languages movement, and the open source software movement,
and working with monochrom on a satellite maintenance project.
|
| |
